Afgestudeerde academici werken in hun baan vaak samen met anderen in projectteams. Er wordt verwacht dat ze in staat zijn bewust de samenwerking vorm te geven en bij te sturen. Gedurende de opleiding werken studenten ook samen aan groepsopdrachten en oefenen zo hun samenwerkingsvaardigheden. Om deze samenwerkingsvaardigheden bewust te kunnen ontwikkelen, is de onderstaande matrix ontwikkeld. Deze matrix kan studenten helpen het samenwerkingsproces bewust aan te sturen. Het biedt vragen voor het individu en de groep als geheel, die aanzetten tot een gesprek over effectieve samenwerking. 

Download de volledige Matrix Samenwerken als digitale pdf. Ook beschikbaar in het Engels: Collaboration Grid

Figuur 1. Weergave van Samenwerkingsmatrix

Aanleiding

Tijdens de opleiding werken studenten regelmatig samen aan opdrachten. We veronderstellen dat ze dit al kunnen of zich een werkwijze eigen maken die effectief is. Samenwerkingen waarin afspraken worden gemaakt over de werkwijze, de inhoud, de samenwerking zelf, waarin studenten elkaar complimenteren en aanspreken op het werk dat wordt geleverd en waarin het samenwerkingsproces bewust tot leermoment wordt gemaakt komen te weinig voor; samenwerkingsproblemen komen daarentegen geregeld voor. Waar zich problemen voordoen, wordt dit opgelost door degene die minder goed functioneert op de zijlijn of helemaal uit de groep te zetten. Het begeleiden van een groep door docenten richt zich voornamelijk op de taakinhoud en minder op de samenwerking van studenten.

Van een onderwijskundig academische professional wordt echter verwacht dat deze kan samenwerken in verschillende contexten, bijvoorbeeld met professionals en inhoudelijke experts, als projectleider die verantwoordelijk is voor samenwerking en product.

In de OER wordt gesproken over taak- en relatievolwassenheid in de samenwerking in termen van houding en communicatie: een integere en constructief-kritische houding tonen; een respectvolle en verantwoordelijke houding tonen; het functioneren en producten van anderen en zichzelf evalueren; openheid tonen in het communiceren over de uitvoering en resultaten.

In 2017 is er een STIM projectaanvraag toegekend om de taakvolwassenheid en relatievolwassenheid van studenten in samenwerkingsverbanden te vergroten, zodat studenten leren om zelf bewust sturing te geven aan de samenwerking en werkprocessen. Het project, waarin Anne Geesink, Rianne Poot, Danielle Vlaanderen en Itzél Zuiker samenwerkten, heeft in 2018 de Samenwerkingsmatrix opgeleverd.

Ontwikkeling van de matrix

In verschillende sessies met onderzoekers en professionals uit het werkveld zijn perspectieven over de manier van werken in een team verzameld. Dit leidde tot een berg aan informatie. Het projectteam heeft zich toegelegd op aanbrengen van structuur. In eerste instantie zijn Aandachtspunten in de samenwerking (taak, manier van werken aan de taak en de werksfeer) en Acties (overzicht creëren, reflecteren, communiceren en bijsturen)  vastgesteld. Hieruit is de Samenwerkingsmatrix ontstaan, als product van onze samenwerking. Aan de hand van gesprekken met docenten is aansturing als aandachtspunt in de samenwerking toegevoegd. De aansturing kan gedaan worden door een teamleider buiten de groep, maar kan ook iemand met deze rol zijn binnen de groep (in gezamenlijke overeenstemming). Het kan ook een docent zijn.

Uitleg van de Matrix

In de eerste kolom van de matrix staan de aandachtspunten die van belang zijn in de samenwerking; namelijk de taak, de manier van werken aan de taak, de werksfeer en de aansturing. In de bovenste rij staan de verschillende acties in de samenwerking die ondernomen kunnen worden: overzicht creëren, reflecteren, communiceren en bijsturen. Voor elke combinatie van aandachtspunt en actie staan vragen die de samenwerking kunnen stimuleren. De vragen in de matrix zijn niet compleet maar geven een indicatie van het soort vragen dat in een groepssamenwerking gesteld kunnen worden. Studenten worden bij deze uitgenodigd om zelf vragen toe te voegen.

De matrix is vormgegeven als een digitale pdf. De gele i-tjes zijn links naar artikelen, video’s en websites met meer informatie over het betreffende aandachtspunt, soms in combinatie met de actie in samenwerking of een specifieke vraag binnen de cel.

De vragen in de matrix zijn niet uitputtend. Aanvullingen en reacties ontvangen we graag! Ook is er meer materiaal beschikbaar zoals workshops voor introductie van de matrix. Hiervoor kan je contact opnemen met Danielle Vlaanderen en Anne Geesink.

Onderzoek naar de Matrix

Hoe de Samenwerkingsmatrix de samenwerking bij studenten kan ondersteunen is onderzocht bij de lerarenopleiding wiskunde van Hogeschool Rotterdam door Marielle Theunissen.